Een onafhankelijke rechter spreekt recht op basis van de geldende wetten, de bestaande verdragen en de jurisprudentie. Persoonlijke overtuigingen worden daarbij achterwege gelaten. Symbolisch wordt dit principe geuit door het dragen van de toga, het legt de klemtoon op de functie van de rechter en niet op de rechter als persoon. Een tweede belangrijk principe in de onafhankelijkheid van rechters is het feit dat zijn niet zomaar tal van nevenbanen kunnen en mogen aannemen. Rechters kunnen bovendien niet ontslagen worden omwille van een uitspraak die ingaat tegen de mening van de regering, een grote voorwaarde om de onafhankelijkheid te waarborgen.
Hoe wordt de onafhankelijkheid van de rechtspraak gecontroleerd?
Om onafhankelijke rechtspraak veilig te stellen, zijn er een aantal maatregelen getroffen ter controle.
Verzoek tot wraking of aantekenen beroep
Als een rechtzoekende van mening is dat de onafhankelijkheid van de rechter geschonden werd, kan hij een verzoek tot wraking van die rechter indienen. Als het verzoek gegrond verklaard wordt, zal een andere rechter het dossier overnemen en een beslissing nemen. Het staat een rechtzoekende ook steeds vrij om beroep aan te tekenen tegen een uitspraak als hij meent dat de beslissing van de rechter niet correct is. In dat geval zal een hogere rechtbank de zaak opnieuw onderzoeken en uitspraak doen.
Door de Hoge Raad
De Hoge Raad is de hoogste rechterlijke macht van Nederland en is bevoegd om beslissingen van lagere rechters te onderzoeken en indien nodig te verbreken. Zij zullen zelf geen standpunt naar het dossier toe innemen, maar door de verbreking zal het dossier opnieuw voor een andere rechter moeten komen.
De benoeming van de rechters
Rechters worden in theorie benoemd voor het leven, in praktijk is dit tot aan de leeftijd van zeventig jaar. Die levenslange benoeming stelt een rechter in staat onafhankelijk te oordelen omdat hij geen angst moet hebben om door het nemen van een beslissing ontslagen te worden. De benoeming van een rechter gebeurt dan wel door de regering, het ontslag kan echter enkel door de Hoge Raad opgelegd worden.
Het recht op een eerlijk proces is een recht dat op Europees niveau hoog in het vaandel gedragen wordt. Dit principe kan enkel en alleen maar overeind blijven door het inzetten van onafhankelijke rechters die zich niet laten leiden door een eigen mening, persoonlijke overtuigingen of druk van buitenaf.
